Hemen ilk cümlemizi şöyle kuralım: Edebiyatta milliyetçilik olur mu?..Yani bir ülkenin milliyetçi bir yazarının yazdığı şiir, roman ve öykü, Eskimoları veya Angola halkını neden ilgilendirsin ki?..
Madem ki, edebiyat yerelden ulusala, ulusaldan evrensele uzanırken tüm dünya insanlarına seslen-meyi ve onu etkilemeyi amaçlıyor, öyle ise bu dünyada milliyetçi edebiyata yer yoktur demek lazımdır ki bu sonuç mantıken doğrudur. Ama kazın ayağı da öyle değildir tam olarak.
Çünkü ülke işgal altında iken, direnişin dağlardan köylere yayılması gerekliyken, daha sonra devrim dalgası yükselirken, üstelik Emperyalizm orduları ile devrimi tehdit ederken, hatta bağımsızlık sonrası devrim inşa edilirken, ulus-devlet ayağa dikilirken, “milliyetçi edebiyat” öylesine gereklidir ki, sanki başka bir silah görünmez ortalıkta, dinin devrimci gücünden başka!
Milliyetçilik ve din!..
Faşizmin ordularına karşı vatan Rusya’yı savunmak için, kiliseleri açtırarak papazları vatan savunması ayinleri düzenlemeye teşvik eden, şairlere vatan için destanlar yazmayı emreden Stalin’e sorun baka-lım, işgal altında iken bir halkı uyandırmak için milliyetçi edebiyat ile devrimci din, silah mıdır, yoksa Marx’ın afyonları mı?..
Hemen Tolstoy’a geçelim.. Hümanizme bağlanmış bu eşsiz Rus yazarı, milliyetçiliği, halkları birbirine karşı kışkırttığı ve savaşların sebebi olması yüzünden tek kelime ile red etmiştir. Ama romanlarında ve yazılarında anavatanı savunmak için savaşmayı ve bu yönde edebiyat yapmayı ise red etmemiş-tir. Vatana bir saldırı olduğu zaman yurtseverliği ve yurt sevgisini bütünüyle kucaklamıştır.
Bu sebep-ten anavatan savaşını anlatan “Harp ve Sulh” romanını yazmıştır. Ataol Behramoğlu, bu konuda şu yorumu getirir: “Tolstoy’un boş inanç diye nitelediği yurtseverlik, romanlarında çeşitli tiplerini yaratarak eleştirdiği egemen sınıfların, aristokratların, kendi çıkarları yolunda halk kitlelerini etkilemek için kullan-dıkları sahte, şoven, ırkçı, sömürgeci sloganlardır.
Eleştiri oklarının hedefi Rus Çarlığı’nın emperya-list siyaseti, aristokrasinin ve Rus ordusunun yozlaşmış, kişiliksiz, kariyerist temsilcileridir. Aynı toplumsal kesimlerin içinden çıkan gerçek kahramanlar ve özellikle de sıradan halk insanının gösteriş-siz ve doğal yurt sevgisi ise Tolstoy’un övgüsünün odağındadır.” (Tolstoy’da yurtseverlik fikri – Atatol Behramoğlu, Cumhuriyet Pazar, 16 Ocak 2011)
Günümüzün siyasi ayrımlarının getirdiği kavram ambargosuna veya kargaşasına girmeden, milliyetçi, ulusalcı, yurtsever veya vatansever, ne derseniz deyin bu tür edebiyatın geçerli olduğu tarihi dönemler vardır. Bu dönemler Emperyalizm’e (*) karşı direnişin yükseldiği tarihi zamanlardır.. Türk Kurtuluş Sa-vaşı’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nin devrim yıllarında olduğu gibi. Mehmet Akif ‘in İstiklal Marşı ile Nazım Hikmet’in Kuvayı Milliye Destanı, böyle yüce amaçlara dönük kaleme alınmış edebiyat yapıtlarıdır. (*) Em-peryalizm’i, burada Sömürgecilik sonrası yükselen Batı Avrupa ve ABD’nin azgın, saldırgan ve savaşçı, Vahşi Kapitalizm’i anlamında kullandım.
Mao, Ho Şi Mihn, Fidel Castro, Gandi, Chavez, Alman işgali altında iken De Gaulle, Nazizme karşı mücadele ederken Sir Winston Churchill, hepsi de böyle düşündüler ve yanılmadılar. Milli-yetçiliği ve dini, anti-emperyalist direnişte ve savunmada kullandılar; savaşçılıkta, militarizmde, emper-yalist yayılmada ve komşuya saldırmada değil.. İşte o zaman Faşizm’in silahı olurdu çünkü bu kritik kavramlar..
İşgal veya tehdit altındaki her ulus veya her etnik yapı, Emperyalizm’e karşı, milliyetçi ve dindar edebiyattan umut kıvılcımları kazanabilir. Iraklı veya Filistinli direnişçiye soralım bakalım, onun ruhunu neler ayakta tutuyor?.. Binlerce yıl göçmen olarak nice ülkede yaşamış Yahudiler’e soralım bakalım, onları neler ayakta tuttu bunca yüzyıl?..
Oysa, sonsuz barış ve sükunet içinde, normal demokratik çağdaş bir toplumda milliyetçi edebiyata gerek yoktur, örneğin İsviçre şairi karlı dağlarına şiir yazarken neden ulusunu göklere çıkarsın ki?.. Göklere uzanan sadece karlı Alp zirveleridir.. Şimdi milliyetçilik konusuna noktayı koyalım ve de-vam edelim...
